DEHB semptomlarının yüzde 70-80’inin ergenlik döneminde ve yüzde 50’sinin yetişkinlik döneminde devam ettiği gösterilmiştir. Ergenlik döneminde hareketlilik azalmasına rağmen, dikkat eksikliği, öz kontrol ve dürtüsellik ile ilgili sorunlar büyük ölçüde devam eder. Aynı zamanda DEHB’nin neden olduğu sorunların devam ettiği anlamına gelir. Aynı zamanda yaşla birlikte kötüleşen davranışsal ve zihinsel sorunlar DEHB belirtilerinin şiddetini artırmaktadır.
Doktorlar nasıl teşhis koyar? Herhangi bir test yapıyor musun?
Bir çocuğun DEHB olup olmadığını anlamak için çocuk ve ailesi için psikiyatrik değerlendirme yapılır. Gerekirse okul ortamında belirtilerin varlığı veya sorun yaratıp yaratmadığı konusunda bilgi alınız. DEHB belirtilerini soran bir ölçek kullanabilirsiniz. Tanı klinik yargı ile yapılır. Bu değerlendirme, belirtiler hakkında ayrıntılı bilgi sağlar ve bunların çocuğun yaşamı üzerindeki etkisini inceler. Ek problemler veya ayırıcı tanı gerektiğinde tanıya yardımcı olması için zeka ve dikkat testleri istenebilir. Çocuk psikiyatristleri tarafından “klinik yargı olmadan tanı konulamaz”. Aileler, çocuğunun DEHB hastası olduğundan endişeleniyorsa, bir çocuk psikiyatristine başvurmak hem uygunsuz yaklaşımları hem de tedavide gecikmeleri önleyecektir.
Nasıl tedavi edilir?
Aileler, çocuklarının DEHB ile karşılaştıkları güçlükleri konuşarak, uyararak veya cezalandırarak cevap alamadıklarını gördüklerinde kendilerini çaresiz hissederler. Belirtilerin çocuğun yapısal bir özelliği olan DEHB’den kaynaklandığını ve tedavi ile düzelebileceğini öğrendiğinde rahatlar. DEHB, net bir teşhis ve tedavi gerektiren ve en önemlisi tedaviye iyi yanıt verilmesi gereken bir bozukluktur. Tanı konulduktan sonra tedaviye başlanır. Bu çocuklar zamanında karşılanmadığında günlük yaşamda, ilişkilerde ve öğrenmede sorunlar yaşarlar. Başlangıçta çevik, hareketsiz oturamayan, dikkati dağılmış, sabırsız çocuk; akademik performansın yanı sıra aile ve arkadaşlık ilişkilerinde de sorunlar yaşamaya başlar. Bu çocuklara okulda etiket deniyor ve okulda başarılı değiller. Bazen okulda istenmeyen çocuklar olabilirler. Bu durumda tedaviye hızlı bir şekilde başlanmalı ve çocuğun okula uyum sağlamasına ve başarılı olmasına yardımcı olacak uygun destek programları düzenlenmelidir. Tedaviye erken başlandığında okul performansında, uyumda ve ilişkilerde sorunlar ortaya çıkmadan müdahale edilir. Tedaviye başladıktan sonra çoğu çocuk iyileşme yaşar. Semptomlar çok az sayıda grupta devam ederse, ek tedavi ve destek seçenekleri ile bunları iyileştirmeye çalışılır. Örneğin DEHB’li çocuklar, dikkat dağınıklığı nedeniyle okulda performans göstermekte güçlük çekenler, tedaviden sonra odaklanmalarını ve okul performanslarını geliştirirler. Okulda, arkadaş ve aile ilişkilerinde davranış sorunu yaşayanların uyumları artar ve sorunları giderilir. Özellikle ergenlik döneminde, okul sorunları dramatik bir şekilde tırmandı ve okuldan dışlanma riski altındaki çocuklar öncelikle okula tedavi ve destekle devam etmelerini ve uyum sağlamalarını sağlamaya odaklanıyor. Davranış sorunları azalan ve uyumu gelişmiş çocuklar, sonraki süreçte akademik beceriler açısından destek alırlar.
Tedavi sırasında ilaç kullanmak gerekli midir?
DEHB’nin en önemli nedeni ebeveynlerden genetik geçiş ve çevresel faktörlerdir. Bu bozuklukta, beynin dikkat, dürtüsellik ve hareketlilik ile ilişkili alanlarında yapısal ve işlevsel farklılıklar tanımlanmıştır. Bu nedenle, DEHB nörobiyolojik bir bozukluktur. Tedavide kullanılan ilaçlar dikkatimizi, hareketliliğimizi ve dürtüselliğimizi düzenleyen sistemlerdeki normal farklılıkları geri getirmeyi amaçlar. Bu nedenle tedavide ilaçlar kullanılır. Bu tedavi ile hiperaktivite, dikkat ve dürtüsellik ile ilişkili semptomlar düzelir.
DEHB’li çocuğu olan ailelere ne gibi tavsiyelerde bulunursunuz?
DEHB’li çocuğu olan ailelerin yapacakları en önemli ve ilk iş, çocuklarının özelliklerini öğrenmektir. Ebeveynler, çocuklarındaki DEHB belirtileri nedeniyle günlük yaşamda zorluk yaşamaktadırlar. Çocukları uyarma, gelişimsel alışkanlıklarını cezalandırma (çok konuşma, sabırsızlık, kaygı, ödev yapma isteksizliği, dikkatsizlik) ve olumsuz geribildirim gibi tutumlar geliştirirler. Çocuklarla etkileşimleri ve ilişkileri bozulur. Bu nedenle ailelerin çocukların özelliklerinin ve günlük yaşama yansıyan güçlüklerinin farkında olmaları, esnek olmayı ve hangi durumlarda profesyonel destekle sınır koymaları gerektiğini öğrenmeleri, doğru tutum geliştirmeleri, sorunlu davranışlarla nasıl başa çıkacaklarını öğrenmeleri ve problem çözme becerilerini geliştirmek. DEHB tedavi edilebilen ve çözülebilen bir bozukluktur.
